10. Jericho, woningen uit de wederopbouw

De wijk Jericho is gebouwd op terrein waar ooit de Amersfoortse houtverwerkende industrie zich concentreerde. Vanaf 1800 stonden hier twee houtzaag-windmolens, De Paltrok en De Dommekracht, die later werden vervangen voor de stoomhoutzaagmolen De Dommekracht en loodsen voor houtopslag.

Houtzagerijen aan de Eem van 1800
In de oever van de Eem lag het balkgat, waar boomstammen werden gewaterd, voordat deze tot planken werden gezaagd en in de loodsen te drogen werden gelegd.

Ruimte voor woningbouw in de wederopbouw
Tot het eind van de tweede Wereldoorlog behoorden de gronden aan deze kant van de Eem, tot aan pakhuis ’t Spijker, toe aan de gemeente Hoogland. In 1946 verwierf de gemeente Amersfoort deze gronden en kon in het gebied, dat later Koppel ging heten, begonnen worden met de naoorlogse wederopbouw van Amersfoort. Eerst werd in 1949 en 1950 de wijk Jeruzalem met haar Airey-woningen gebouwd (zie pareltje 2) waarna in 1952 de wijk Jericho volgde.

De Koppel was een van de wijken die volgens het plan van stadsarchitect David Zuiderhoek de oude binnenstad weer tot het geografisch middelpunt van de stad moest maken. Door de bouw van de wijk hoopte de gemeente de heersende woningnood op te lossen. Overblijfselen van de Grebbelinie, de grebbeliniedijk met kazematten, verdwenen voor de bouw van de woningen. Alleen de Hooglandsedijk herinnert nog aan de oude liniedijk (zie pareltje 5). ‘Het inundatiegebied met de loop van de Oude Eem werd ingericht als natuurgebied (zie pareltje 7).

Winkels in Jericho
Lopend over de Scheepvaartweg springen de beide voormalige winkels in het oog. In 1951 werd door de gemeente een aanbesteding gedaan voor de bouw van 128 woningen en 2 winkels. Het bouwplan bestreek de huidige straten: Schipperspad, Zeilpad, Mastpad, Kwekersweg, Tjalkweg, Jachtpad, Scheepvaartweg, Korvetweg, Galjoenweg en Eemzijde. Pas na het gereedkomen van de woningen werden in 1955 twee paviljoenachtige winkels gebouwd. Korvetweg 13 werd de groente- en fruithandel van W. Scheerder en later C. van Koot. Aan Galjoenweg 3 kwam kruidenier J.C. van Dam. Door toename van het verkeer op de Kwekersweg en de concurentie van supermarkten sloten beide buurtwinkels in 1979 definitief hun deuren. 

Jericho, vrijwel een bakstenen kopie van Jeruzalem
Bij het ontwerp van de woningen in Jericho was veel aandacht voor het materiaal. In tegenstelling tot de betongevels van Jeruzalem werd hier gekozen voor baksteen. Door te werken met zogenaamd vuil metselwerk werd de tegenstelling tussen beide bouwblokken flink onderstreept. De bakstenen worden bij vuil metselwerk tijdens het metselen vol in de specie gelegd, waarna de overtollige specie met de troffel wordt weggenomen. Er werd nadrukkelijk niet gevoegd, gezien de doorhaling in het bestek was het niet-voegen een later doorgevoerde besparing op materiaal- en arbeidskosten. Na 80 jaar hebben de ongevoegde gevels nog altijd dezelfde uitstraling, alleen ogen ze nu slordiger en versleten, te wijten aan achterstallig onderhoud.

Bij het ontwerp van de woningen in baksteen voor Jericho gebruikte stadsarchitect Zuiderhoek de Airey-woningen in Jeruzalem als voorbeeld. De bouwvolumes van Jericho zijn vrijwel identiek aan die van de Airey-woningen in Jeruzalem. Beide woningcomplexen bestaan uit twee bouwlagen met schuine kap. Zowel de beukbreedten als dakhellingen zijn nagenoeg gelijk. Zelfs de plaatsing van ramen en deuren en hun maatvoering vertonen grote overeenkomsten, het verschil zit hem in de detaillering.

De bakstenen woningen in Jericho zijn sober uitgevoerd, maar hebben desondanks de typische Zuiderhoek-detaillering gekregen. Zo zijn voordeur en badkamerraam diep in het muurvlak geplaatst en de diepliggende binnenranden witgeschilderd. Het kleine toiletraam is, met een hoger liggende reliëfrand die wit geschilderd is, op de gevel geplaatst. De ramen van woon- en slaapkamer zijn standaard in de spouw gezet. Zo is met bescheiden middelen toch een gelaagde gevel ontstaan met een bescheiden plastiek, een contrast met de veel vlakkere betongevels van Jeruzalem.

Het pompgemaal aan de Eem
Achter het speeltuintje aan de Eem ligt het pompgemaal dat in 1950 is gebouwd om de waterstand in de wijk Koppel beheersbaar te houden. Het pompgemaal is uitgevoerd in dezelfde baksteen als de woningen in Jericho en is dus ongevoegd. Enkele kenmerkende Zuiderhoek details, zoals de hoger liggende, wit-geschilderde reliëfranden om deuren en ramen die als lijsten op de gevel geplakt lijken, maken de gevel levendig en geven haar plasticiteit. Zo ook de opvallend langgerekte dakconsoles, waarvan de schuine steun een kwartslag is gedraaid en de ingetogen versiering zoals de ronde ventilatieopeningen met eenvoudig baksteenreliëf in de zijgevel. Het gemaal is ook nu nog in werking.

Onzekere toekomst voor Jericho
Het behoud van de wijk Jericho staat op het moment onder druk. Woningbouwvereniging de Alliantie wil overgaan tot sloop en vernieuwbouw. In 2016 zijn de Airey-woningen in de wijk Jeruzalem in goed overleg en samenwerking met de bewoners gerenoveerd en verduurzaamd. Jeruzalem heeft op 26 april 1988 de status van Gemeentelijk Beschermd Stadsgezicht gekregen. Deze status is medebepalend geweest om de wijk Jeruzalem te renoveren. Jericho ontbeert deze status. Het inmiddels gerenoveerde Jeruzalem wordt evenals buurten met Airey-woningen in andere steden erkend om haar eenvoudige schoonheid en haar waardering als Gemeentelijk Beschermd Stadsgezicht, maar ook het stoere Jericho verdient deze waardering.